KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU HẬU QUẢ CHẤT DA CAM/DIOXIN ĐỐI VỚI SỨC KHỎE CON NGƯỜI CỦA TRUNG TÂM NHIỆT ĐỚI VIỆT - NGA GIAI ĐOẠN 1988 - 2022
Tác giả liên hệ:
Trịnh Khắc Sáu
Viện Y sinh nhiệt đới, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga
Số 63 Nguyễn Văn Huyên, Nghĩa Đô, Cầu Giấy, Hà Nội
Số điện thoại: 0912206942; Email: sau_tk@yahoo.com
Viện Y sinh nhiệt đới, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga
Số 63 Nguyễn Văn Huyên, Nghĩa Đô, Cầu Giấy, Hà Nội
Số điện thoại: 0912206942; Email: sau_tk@yahoo.com
Nội dung chính của bài viết
Tóm tắt
RESEARCH ISSUES ON THE CONSEQUENCES OF AGENT ORANGE/DIOXIN FOR HUMAN HEALTH OF THE JOINT VIETNAM - RUSSIA TROPICAL SCIENCE AND TECHNOLOGY RESEARCH CENTER BETWEEN 1988 AND 2022
During the period 1988 - 2022, the Joint Vietnam - Russia Tropical Science and Technology Research Center conducted the studies on the long-term biomedical consequences of Agent Orange/dioxin in Vietnam on many groups of subjects with different exposure levels including people residing and living in herbicide sprayed areas and areas around dioxin hotspots, veterans exposed to Agent Orange/dioxin during the war in the southern battlefield, and northern residents after the war migrated to areas sprayed with herbicides. The current status of effects of Agent Orange/dioxin on human health has been reviewed. The research results have provided scientific recommendations, opening the prospect for finding methods to protect people against dioxins and other persistent organic pollutants, effectively addressing the social problems associated with losses in health and quality of life. The long-term biomedical consequences of Agent Orange/dioxin for humans are still unpredictable, especially exposure at low doses and at trace concentrations. Therefore, it is necessary to further study the risks of ecotoxicants at low doses, and the changes in homeostasis and health of people residing and working in areas contaminated with Agent Orange/dioxin, including in secondary contaminated areas.
Từ khóa
Agent Orange, dioxin, long-term consequences, human health, chất Da cam, hậu quả lâu dài, sức khỏe con người
Chi tiết bài viết
Tài liệu tham khảo
1. Stellman J. M., Stellman S. D., Christian R., Weber T., & Tomasallo C., The extent and patterns of usage of Agent Orange and other herbicides in Vietnam, Nature, 2003, 422(6933):681-687.
2. Alvin L. Yuong, Agent Orange: A history of its use, disposition, and Environment fate, Springer, e-ISBN 978-0-387-87486-9, 2009.
3. International Agency for Research on Cancer, IARC monographs on the evaluation of carcinogenic risks to humans. Polychlorinated dibenzo-para-dioxins and polychlorinated dibenzofurans, 1997.
4. Bộ Quốc phòng Việt Nam - Viện Hàn lâm khoa học Nga, Trung tâm nghiên cứu khoa học và công nghệ nhiệt đới hỗn hợp Việt - Nga, Biên niên sự kiện (1988-2013), NXB Quân đội Nhân dân, Hà Nội, 2013.
5. Trung tâm Nhiệt đới Việt - Xô, Báo cáo tổng kết công tác của Trung tâm Nhiệt đới Việt-Xô trong thời gian 5 năm (07/3/1988-07/3/1993), Hà Nội, 1993.
6. Румак В. С., Окружающая среда и здоровье человека в загрязненных диоксинами регионах Вьетнама, Москва, 2011.
7. Nguyễn Quốc Ân, Nghiên cứu xây dựng một số chỉ thị sinh học về tác động của chất da/cam dioxin đối với sức khỏe con người, Tuyển tập các báo cáo khoa học Độc học sinh thái và Hóa học sinh thái ở một số vùng dân cư Việt Nam, tr.104-109, 1998.
8. Roumax V. X, Pozniakov X. P, Botrarov B. V, T. X Thu, Kunxevic A. D, Sofronov G. A, Cơ sở y sinh học của sự đánh giá hậu quả lâu dài về mặt y học của chất da cam ở Việt Nam, Chất diệt cỏ trong chiến tranh tác hại lâu dài đối với con người và thiên nhiên, tr.282-294, Apr.1994.
9. Botrarov B. V, Pymak B. C, Нгуен Куок Ан, Отчёт промежуточный за 1990г. Эколан М-5/Э-4.1.1: Разработка методологии оценки здоровья населения СРВ подвергшегосся воздействию фитоmoксикантов и апробация метода оценки отдаленных последствий контакта людей с "Оранжевым агентом", Tрoпцентр, 1990. 61 tr.
10. Позняков С. П, Биологические основы идентификации медико-биологических последствий воздействия диоксинсодержащих экотоксикантов, Автореф. дис. доктора биол. наук., СПб, 1997, стр. 45.
11. Rumac V. S, Các hậu quả y học lâu dài to tác động của chất da cam và yếu tố độc hại chứa dioxin gây ra, Báo cáo kết quả nghiên cứu về hậu quả chiến tranh hóa học của Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, Hà Nội, 1997, tr.1-16.
12. Антонюк В. В, Оценка состояния здоровья населения с учетом влияния неблагоаприятных факторов окружающей среды, Автореф. дисс. к.б.н. Мeд. Н., 1995, 27 стр.
13. Antanuk V. V, Ermacov S. P, Phan Lương, Báo cáo kết quả nghiên cứu về hậu quả chiến tranh hóa học của Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, Hà Nội, 1997.
14. Umnova N. V, Ngô Thanh Nam, Báo cáo khoa học đề tài M-3.1 "Tình trạng độc học sinh thái ở các vùng dân cư đại diện của Việt Nam và đặc điểm bệnh lý liên quan với dioxin, giai đoạn 2007-2012 “Khảo sát cơ cấu bệnh tật của những người miền Bắc di cư vào các tỉnh Kon Tum và Đắk Nông”, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, Hà Nội, 2013.
15. Umnova N.V, Hậu quả di truyền sinh thái do chất da cam gây ra, Báo cáo kết quả nghiên cứu về hậu quả chiến tranh hóa học của Trung tâm Nhiệt đới Việt -Nga, Hội nghị khoa học, Hà Nội, 1997.
16. Umnova N. V, H. T. K Chi, N. Q An, Rumax V. X, Những nghiên cứu về di truyền - độc học ở miền Nam Việt Nam, Chất diệt cỏ trong chiến tranh tác hại lâu dài đối với con người và thiên nhiên, Apr.1994, tr.403-412.
17. Sycheva L. P., Umnova N. V., Kovalenko M. A., Zhurkov V. S., Shelepchikov A. A., Roumak V. S., Dioxins and cytogenetic status of villagers after 40 years of Agent Orange application in Vietnam, Chemosphere, 2016, 144:1415-1420.
18. Umnova N. V, Nguyễn Như Nghĩa, Báo cáo khoa học đề tài UBPH M-3.2 “Nghiên cứu ảnh hưởng các yếu tố di truyền sinh thái lên các cá thể và nhóm cư dân có các đặc điểm bệnh lý Dioxin”, Trung tâm Nhiệt đới Việt-Nga, Hà Nội, 2013.
19. Võ Viết Cường, Báo cáo Khoa học đề tài M-3.2 giai đoạn 2013-2014: Nghiên cứu ảnh hưởng kiểu gen đến các chỉ số bệnh lý dioxin ở cư dân sinh sống vùng bị phun rải chất độc da cam/dioxin, Trung tâm Nhiệt đới Việt-Nga, Hà Nội, 2014.
20. Võ Viết Cường, Báo cáo kết quả ban đầu đề tài M-3.2 giai đoạn 2016-2017, Nghiên cứu đa hình gen và các biến thể di truyền biểu sinh của các gen ở người lớn và con của họ sinh sống tại các vùng bị ô nhiễm các chất độc sinh thái ở Việt Nam, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, Hà Nội, 2017.
21. Voronov A. V., Birkin Iu. A., Gololobov A. L., Báo cáo nghiên cứu khoa học: Nghiên cứu khả năng ảnh hưởng của các nhân tố ô nhiễm môi trường (dioxin, thuốc diệt cỏ) đối với tình trạng chức năng sinh sản của con người bình thường và bệnh lý dưa theo sự biến đổi mức TBG trong huyết thanh, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, TP. Hồ Chí Minh, 1990, 6 tr.
22. Prokopiev S. K và cs., Báo cáo nghiên cứu khoa học đề tài E-4: Nghiên cứu ảnh hưởng của những yếu tố ô nhiễm môi trường (dioxin, thuốc diệt cỏ) đến quá trình sinh sản qua sự thay đổi TBG và các chất đạm nhau thai khác như một chỉ tiêu về quá trình thai nghén bình thường và bệnh lý, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, TP. Hồ Chí Minh, 1999, 15 tr.
23. Pymak B. C., Phạm Huy Hoàng, Отчёт Промежуточный за 1990 г. Эколан М-5/Э-4.4.2: Экогенетические и цитогенетические исследования последствий применения США во Вьетнаме диоксинсодержащих фитотоксикантов для беременности и родов, Tрoпцентр, 1990, 57 c.
24. Нгуен Куок Ан, Позняков С. П., Отчет M-4.1: Оценка эффективности применения пептидных биорегуляторов в программых реабилитации людей с отдаленными медицинскими последствями воздействuями диосин-содержающuх экотоксикантов, Тропический центр, Ханой, 2002.
25. Nguyễn Quốc Ân, Nghiên cứu tình trạng sức khoẻ cựu chiến binh ở quận Cầu Giấy, Hà Nội, góp phần xây dựng các phương pháp phát hiện, đánh giá và nhận biết hậu quả y học lâu dài của CĐHH chứa dioxin dùng trong quân sự. Đề xuất các giải pháp phục hồi sức khoẻ cho những người bị tác động của CĐHH chứa dioxin, Báo cáo kết quả nhánh đề tài thuộc Chương trình 33, Hà Nội, 2004.
26. Hoàng Văn Huấn, Ứng dụng chế phẩm peptid điều hoà sinh học hỗ trợ điều trị cho những người có tiền sử tiếp xúc với chất độc hoá học/dioxin, Báo cáo kết quả Dự án cấp Bộ Quốc phòng, Hà Nội, 2011.
27. Nguyễn Quốc Ân, Cơ sở khoa học của hồ sơ cộng đồng nạn nhân chất độc da cam/dioxin, Báo cáo kết quả đề tài Hợp đồng với Hội nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam, Hà Nội, 2006.
28. Võ Viết Cường, Báo cáo kết quả nghiên cứu chính của Viện Y sinh nhiệt đới về hậu quả y sinh học lâu dài của chất độc da cam/dioxin đối với con người, Báo cáo tổng kết đề tài cấp cơ sở, Hà Nội, 2015.
29. Võ Viết Cường, Tổng hợp kết quả nghiên cứu về hậu quả chất độc da cam/ dioxin đối với sức khỏe con người Việt Nam, Báo cáo tổng kết đề tài cấp Trung tâm, Hà Nội, 2016.
30. Ngô Thanh Nam, Khảo sát đánh giá tình trạng sức khỏe của quân nhân và công nhân Công ty 78, Binh đoàn 15 trên địa bàn Tây Nguyên, Báo cáo kết quả đề tài Hợp đồng với Hội nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam, Hà Nội, 2013.
31. Nguyễn Minh Tuấn, Báo cáo kết quả nghiên cứu chính của Viện Y sinh nhiệt đới về hậu quả y sinh học lâu dài của chất độc da cam/dioxin đối với con người, Báo cáo kết quả đề tài định hướng, Hà Nội, 2003.
32. Hoàng Đức Hậu, Hà Văn Như, Thực trạng thực hiện quy trình xông hơi giải độc Hubbard tại Đà Nẵng và Hà Nội, Tạp chí Khoa học và Công nghệ Nhiệt đới, Số 20 - 6/2020, tr. 92-98.
33. Sofronov G. A., Ngô Thanh Nam, Báo cáo tổng kết đề tài M-3.3: Chẩn đoán và phục hồi sự đồng bộ chức năng tim mạch và hô hấp ở cựu chiến binh tiền sử phơi nhiễm với chất độc da cam/dioxin, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, Hà Nội, 2016.
34. Суворов Н. Б., Нго Тхань Нам, Ву Тхи Лоан, Сергеев Т. В., Биологическая обратная связь в реабилитации лиц, пострадавших от оранжевого агента, Биомедицинская радиоэлектроника, 2017, стр.71-80.
35. Nguyễn Xuân Nết, Đỗ Ngọc Lanh, Trịnh Khắc Sáu, Nghiêm Xuân Trường, Lê Văn Long, Dioxin chiến tranh và Công nghệ xử lý môi trường, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, Hà Nội, 2013, 222 tr.
36. Lê Kế Sơn, Nguyễn Xuân Nết, Phạm Ngọc Cảnh, Nguyễn Văn Minh và cs, Báo cáo tổng thể về tình hình ô nhiễm dioxin tại ba điểm nóng sân bay Biên Hòa, Đà Nẵng và Phù Cát, Văn phòng Ban chỉ đạo 33, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Hà Nội, 2013.
37. Trịnh Khắc Sáu, Đánh giá sự biến động về ô nhiễm dioxin, chất tương tự dioxin trong không khí bằng phương pháp lấy mẫu thụ động, Báo cáo định kỳ đề tài cấp Trung tâm, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, T6/2022.
38. Trịnh Khắc Sáu, Đánh giá sự biến động về ô nhiễm dioxin, chất tương tự dioxin trong không khí tại Hà Nội và Đà Nẵng bằng phương pháp lấy mẫu thụ động, Báo cáo tổng kết đề tài E-2.1 nhiệm vụ 3/4 giai đoạn 2015-2020, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, Hà Nội, 07/2021.
39. Lê Văn Quang, Đặng Thị Việt Hương, Bùi Thanh Nga, Nguyễn Ngọc Tân, Lê Văn Quân, Võ Viết Cường, Khảo sát tình hình bệnh đái tháo đường, tăng huyết áp trong vùng phơi nhiễm dioxin thuộc huyện Tân Uyên, tỉnh Bình Dương, Tạp chí Y học Việt Nam, tháng 8-2020, 493(2):37-41.
40. Trịnh Khắc Sáu, Báo cáo tình trạng sức khỏe và cơ cấu bệnh tật của người dân cư trú ở gần các khu vực ô nhiễm chất độc da cam/dioxin tại sân bay Biên Hòa, Báo cáo chuyên đề 1 đề tài M-3.3 năm 2020, Trung tâm Nhiệt đới Việt -Nga, 06/2022.
41. Trịnh Khắc Sáu, Báo cáo tình trạng sức khỏe và cơ cấu bệnh tật của nhóm nghiên cứu Thanh Khê cư trú xung quanh sân bay Đà Nẵng, Báo cáo chuyên đề 2 đề tài M-3.3 năm 2021, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, 06/2022.
42. Trịnh Khắc Sáu, Báo cáo tình trạng sức khỏe và cơ cấu bệnh tật của nhóm chứng tại quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng, Báo cáo chuyên đề 3 đề tài M-3.3 năm 2021, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, 06/2022.
43. Cục Y tế dự phòng, Điều tra quốc gia yếu tố nguy cơ bệnh không lây nhiễm năm 2015, Hà Nội, 2016.
44. Hội nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam, Hội thảo khoa học quốc tế đánh giá tác hại của chất độc da cam/dioxin do Mỹ sử dụng trong chiến tranh ở Việt Nam, Hà Nội, 8/2016, tr.21-23.
45. Румак В. С., Медико-биологические основы оценки отдаленных медицинских последствий применения в военных целях фитотоксикантов, содержащих 2,3,7,8-ТХДД (на примере применения “Оранжевого агента” в ходе операции RanchHand), Автореф. дис. д-ра мед. Наук, 1993.
46. Умнова Н. В., Эколого-генетические последствия воздействия диоксин-содержащих экотоксикантов, Автореф. дис. д-ра биол. Наук, СПб.: ВМедА., 1997, стр. 47.
47. Nguyễn Quốc Ân, Đánh giá đặc điểm hệ cytochrome P-450, tình trạng vitamin A và chuyển hóa porphyrin ở cư dân nông thôn miền Nam bị tác động của chất da cam do quân đội Mỹ sử dụng trong chiến tranh, Luận án tiến sỹ sinh học, Hà Nội, 1997.
48. Ngô Thanh Nam, Nghiên cứu tình trạng sức khỏe bệnh tật của của các cựu chiến binh có tiền sử phơi nhiễm với chất da cam/dioxin và đánh giá tác dụng của epithalamion và thymalin, Luận án tiến sỹ y học, Học viện Quân y, Hà Nội, 2010.
49. Жулева Л. Ю., Повреждения хромосомного аппарата соматических клеток человека при воздействии диоксин, Автореф. дисс. к.б.н. М.: ИОГен., 2000, стр. 19.
50. Пантелеев А. А., Особенности кожных изменений у человека и животных при воздействии 2,3,7,8-тетрахлородибензо- диоксина, автореферат дис. кандидата биологических наук: 14.00.20/Ин-т токсикологии, 25 с., Санкт-Петербург, 1996.
51. Румак В. С., Нгуен Куок Ан, Окружающая среда и здоровье человека на загрязненных диоксинами территориях провинции Куан Чи, междисциплинарный отчет по проблеме последствия химической войны США во Вьетнаме, Трoпцентр, Ханой-Москва, 2009.
2. Alvin L. Yuong, Agent Orange: A history of its use, disposition, and Environment fate, Springer, e-ISBN 978-0-387-87486-9, 2009.
3. International Agency for Research on Cancer, IARC monographs on the evaluation of carcinogenic risks to humans. Polychlorinated dibenzo-para-dioxins and polychlorinated dibenzofurans, 1997.
4. Bộ Quốc phòng Việt Nam - Viện Hàn lâm khoa học Nga, Trung tâm nghiên cứu khoa học và công nghệ nhiệt đới hỗn hợp Việt - Nga, Biên niên sự kiện (1988-2013), NXB Quân đội Nhân dân, Hà Nội, 2013.
5. Trung tâm Nhiệt đới Việt - Xô, Báo cáo tổng kết công tác của Trung tâm Nhiệt đới Việt-Xô trong thời gian 5 năm (07/3/1988-07/3/1993), Hà Nội, 1993.
6. Румак В. С., Окружающая среда и здоровье человека в загрязненных диоксинами регионах Вьетнама, Москва, 2011.
7. Nguyễn Quốc Ân, Nghiên cứu xây dựng một số chỉ thị sinh học về tác động của chất da/cam dioxin đối với sức khỏe con người, Tuyển tập các báo cáo khoa học Độc học sinh thái và Hóa học sinh thái ở một số vùng dân cư Việt Nam, tr.104-109, 1998.
8. Roumax V. X, Pozniakov X. P, Botrarov B. V, T. X Thu, Kunxevic A. D, Sofronov G. A, Cơ sở y sinh học của sự đánh giá hậu quả lâu dài về mặt y học của chất da cam ở Việt Nam, Chất diệt cỏ trong chiến tranh tác hại lâu dài đối với con người và thiên nhiên, tr.282-294, Apr.1994.
9. Botrarov B. V, Pymak B. C, Нгуен Куок Ан, Отчёт промежуточный за 1990г. Эколан М-5/Э-4.1.1: Разработка методологии оценки здоровья населения СРВ подвергшегосся воздействию фитоmoксикантов и апробация метода оценки отдаленных последствий контакта людей с "Оранжевым агентом", Tрoпцентр, 1990. 61 tr.
10. Позняков С. П, Биологические основы идентификации медико-биологических последствий воздействия диоксинсодержащих экотоксикантов, Автореф. дис. доктора биол. наук., СПб, 1997, стр. 45.
11. Rumac V. S, Các hậu quả y học lâu dài to tác động của chất da cam và yếu tố độc hại chứa dioxin gây ra, Báo cáo kết quả nghiên cứu về hậu quả chiến tranh hóa học của Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, Hà Nội, 1997, tr.1-16.
12. Антонюк В. В, Оценка состояния здоровья населения с учетом влияния неблагоаприятных факторов окружающей среды, Автореф. дисс. к.б.н. Мeд. Н., 1995, 27 стр.
13. Antanuk V. V, Ermacov S. P, Phan Lương, Báo cáo kết quả nghiên cứu về hậu quả chiến tranh hóa học của Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, Hà Nội, 1997.
14. Umnova N. V, Ngô Thanh Nam, Báo cáo khoa học đề tài M-3.1 "Tình trạng độc học sinh thái ở các vùng dân cư đại diện của Việt Nam và đặc điểm bệnh lý liên quan với dioxin, giai đoạn 2007-2012 “Khảo sát cơ cấu bệnh tật của những người miền Bắc di cư vào các tỉnh Kon Tum và Đắk Nông”, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, Hà Nội, 2013.
15. Umnova N.V, Hậu quả di truyền sinh thái do chất da cam gây ra, Báo cáo kết quả nghiên cứu về hậu quả chiến tranh hóa học của Trung tâm Nhiệt đới Việt -Nga, Hội nghị khoa học, Hà Nội, 1997.
16. Umnova N. V, H. T. K Chi, N. Q An, Rumax V. X, Những nghiên cứu về di truyền - độc học ở miền Nam Việt Nam, Chất diệt cỏ trong chiến tranh tác hại lâu dài đối với con người và thiên nhiên, Apr.1994, tr.403-412.
17. Sycheva L. P., Umnova N. V., Kovalenko M. A., Zhurkov V. S., Shelepchikov A. A., Roumak V. S., Dioxins and cytogenetic status of villagers after 40 years of Agent Orange application in Vietnam, Chemosphere, 2016, 144:1415-1420.
18. Umnova N. V, Nguyễn Như Nghĩa, Báo cáo khoa học đề tài UBPH M-3.2 “Nghiên cứu ảnh hưởng các yếu tố di truyền sinh thái lên các cá thể và nhóm cư dân có các đặc điểm bệnh lý Dioxin”, Trung tâm Nhiệt đới Việt-Nga, Hà Nội, 2013.
19. Võ Viết Cường, Báo cáo Khoa học đề tài M-3.2 giai đoạn 2013-2014: Nghiên cứu ảnh hưởng kiểu gen đến các chỉ số bệnh lý dioxin ở cư dân sinh sống vùng bị phun rải chất độc da cam/dioxin, Trung tâm Nhiệt đới Việt-Nga, Hà Nội, 2014.
20. Võ Viết Cường, Báo cáo kết quả ban đầu đề tài M-3.2 giai đoạn 2016-2017, Nghiên cứu đa hình gen và các biến thể di truyền biểu sinh của các gen ở người lớn và con của họ sinh sống tại các vùng bị ô nhiễm các chất độc sinh thái ở Việt Nam, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, Hà Nội, 2017.
21. Voronov A. V., Birkin Iu. A., Gololobov A. L., Báo cáo nghiên cứu khoa học: Nghiên cứu khả năng ảnh hưởng của các nhân tố ô nhiễm môi trường (dioxin, thuốc diệt cỏ) đối với tình trạng chức năng sinh sản của con người bình thường và bệnh lý dưa theo sự biến đổi mức TBG trong huyết thanh, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, TP. Hồ Chí Minh, 1990, 6 tr.
22. Prokopiev S. K và cs., Báo cáo nghiên cứu khoa học đề tài E-4: Nghiên cứu ảnh hưởng của những yếu tố ô nhiễm môi trường (dioxin, thuốc diệt cỏ) đến quá trình sinh sản qua sự thay đổi TBG và các chất đạm nhau thai khác như một chỉ tiêu về quá trình thai nghén bình thường và bệnh lý, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, TP. Hồ Chí Minh, 1999, 15 tr.
23. Pymak B. C., Phạm Huy Hoàng, Отчёт Промежуточный за 1990 г. Эколан М-5/Э-4.4.2: Экогенетические и цитогенетические исследования последствий применения США во Вьетнаме диоксинсодержащих фитотоксикантов для беременности и родов, Tрoпцентр, 1990, 57 c.
24. Нгуен Куок Ан, Позняков С. П., Отчет M-4.1: Оценка эффективности применения пептидных биорегуляторов в программых реабилитации людей с отдаленными медицинскими последствями воздействuями диосин-содержающuх экотоксикантов, Тропический центр, Ханой, 2002.
25. Nguyễn Quốc Ân, Nghiên cứu tình trạng sức khoẻ cựu chiến binh ở quận Cầu Giấy, Hà Nội, góp phần xây dựng các phương pháp phát hiện, đánh giá và nhận biết hậu quả y học lâu dài của CĐHH chứa dioxin dùng trong quân sự. Đề xuất các giải pháp phục hồi sức khoẻ cho những người bị tác động của CĐHH chứa dioxin, Báo cáo kết quả nhánh đề tài thuộc Chương trình 33, Hà Nội, 2004.
26. Hoàng Văn Huấn, Ứng dụng chế phẩm peptid điều hoà sinh học hỗ trợ điều trị cho những người có tiền sử tiếp xúc với chất độc hoá học/dioxin, Báo cáo kết quả Dự án cấp Bộ Quốc phòng, Hà Nội, 2011.
27. Nguyễn Quốc Ân, Cơ sở khoa học của hồ sơ cộng đồng nạn nhân chất độc da cam/dioxin, Báo cáo kết quả đề tài Hợp đồng với Hội nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam, Hà Nội, 2006.
28. Võ Viết Cường, Báo cáo kết quả nghiên cứu chính của Viện Y sinh nhiệt đới về hậu quả y sinh học lâu dài của chất độc da cam/dioxin đối với con người, Báo cáo tổng kết đề tài cấp cơ sở, Hà Nội, 2015.
29. Võ Viết Cường, Tổng hợp kết quả nghiên cứu về hậu quả chất độc da cam/ dioxin đối với sức khỏe con người Việt Nam, Báo cáo tổng kết đề tài cấp Trung tâm, Hà Nội, 2016.
30. Ngô Thanh Nam, Khảo sát đánh giá tình trạng sức khỏe của quân nhân và công nhân Công ty 78, Binh đoàn 15 trên địa bàn Tây Nguyên, Báo cáo kết quả đề tài Hợp đồng với Hội nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam, Hà Nội, 2013.
31. Nguyễn Minh Tuấn, Báo cáo kết quả nghiên cứu chính của Viện Y sinh nhiệt đới về hậu quả y sinh học lâu dài của chất độc da cam/dioxin đối với con người, Báo cáo kết quả đề tài định hướng, Hà Nội, 2003.
32. Hoàng Đức Hậu, Hà Văn Như, Thực trạng thực hiện quy trình xông hơi giải độc Hubbard tại Đà Nẵng và Hà Nội, Tạp chí Khoa học và Công nghệ Nhiệt đới, Số 20 - 6/2020, tr. 92-98.
33. Sofronov G. A., Ngô Thanh Nam, Báo cáo tổng kết đề tài M-3.3: Chẩn đoán và phục hồi sự đồng bộ chức năng tim mạch và hô hấp ở cựu chiến binh tiền sử phơi nhiễm với chất độc da cam/dioxin, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, Hà Nội, 2016.
34. Суворов Н. Б., Нго Тхань Нам, Ву Тхи Лоан, Сергеев Т. В., Биологическая обратная связь в реабилитации лиц, пострадавших от оранжевого агента, Биомедицинская радиоэлектроника, 2017, стр.71-80.
35. Nguyễn Xuân Nết, Đỗ Ngọc Lanh, Trịnh Khắc Sáu, Nghiêm Xuân Trường, Lê Văn Long, Dioxin chiến tranh và Công nghệ xử lý môi trường, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, Hà Nội, 2013, 222 tr.
36. Lê Kế Sơn, Nguyễn Xuân Nết, Phạm Ngọc Cảnh, Nguyễn Văn Minh và cs, Báo cáo tổng thể về tình hình ô nhiễm dioxin tại ba điểm nóng sân bay Biên Hòa, Đà Nẵng và Phù Cát, Văn phòng Ban chỉ đạo 33, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Hà Nội, 2013.
37. Trịnh Khắc Sáu, Đánh giá sự biến động về ô nhiễm dioxin, chất tương tự dioxin trong không khí bằng phương pháp lấy mẫu thụ động, Báo cáo định kỳ đề tài cấp Trung tâm, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, T6/2022.
38. Trịnh Khắc Sáu, Đánh giá sự biến động về ô nhiễm dioxin, chất tương tự dioxin trong không khí tại Hà Nội và Đà Nẵng bằng phương pháp lấy mẫu thụ động, Báo cáo tổng kết đề tài E-2.1 nhiệm vụ 3/4 giai đoạn 2015-2020, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, Hà Nội, 07/2021.
39. Lê Văn Quang, Đặng Thị Việt Hương, Bùi Thanh Nga, Nguyễn Ngọc Tân, Lê Văn Quân, Võ Viết Cường, Khảo sát tình hình bệnh đái tháo đường, tăng huyết áp trong vùng phơi nhiễm dioxin thuộc huyện Tân Uyên, tỉnh Bình Dương, Tạp chí Y học Việt Nam, tháng 8-2020, 493(2):37-41.
40. Trịnh Khắc Sáu, Báo cáo tình trạng sức khỏe và cơ cấu bệnh tật của người dân cư trú ở gần các khu vực ô nhiễm chất độc da cam/dioxin tại sân bay Biên Hòa, Báo cáo chuyên đề 1 đề tài M-3.3 năm 2020, Trung tâm Nhiệt đới Việt -Nga, 06/2022.
41. Trịnh Khắc Sáu, Báo cáo tình trạng sức khỏe và cơ cấu bệnh tật của nhóm nghiên cứu Thanh Khê cư trú xung quanh sân bay Đà Nẵng, Báo cáo chuyên đề 2 đề tài M-3.3 năm 2021, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, 06/2022.
42. Trịnh Khắc Sáu, Báo cáo tình trạng sức khỏe và cơ cấu bệnh tật của nhóm chứng tại quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng, Báo cáo chuyên đề 3 đề tài M-3.3 năm 2021, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, 06/2022.
43. Cục Y tế dự phòng, Điều tra quốc gia yếu tố nguy cơ bệnh không lây nhiễm năm 2015, Hà Nội, 2016.
44. Hội nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam, Hội thảo khoa học quốc tế đánh giá tác hại của chất độc da cam/dioxin do Mỹ sử dụng trong chiến tranh ở Việt Nam, Hà Nội, 8/2016, tr.21-23.
45. Румак В. С., Медико-биологические основы оценки отдаленных медицинских последствий применения в военных целях фитотоксикантов, содержащих 2,3,7,8-ТХДД (на примере применения “Оранжевого агента” в ходе операции RanchHand), Автореф. дис. д-ра мед. Наук, 1993.
46. Умнова Н. В., Эколого-генетические последствия воздействия диоксин-содержащих экотоксикантов, Автореф. дис. д-ра биол. Наук, СПб.: ВМедА., 1997, стр. 47.
47. Nguyễn Quốc Ân, Đánh giá đặc điểm hệ cytochrome P-450, tình trạng vitamin A và chuyển hóa porphyrin ở cư dân nông thôn miền Nam bị tác động của chất da cam do quân đội Mỹ sử dụng trong chiến tranh, Luận án tiến sỹ sinh học, Hà Nội, 1997.
48. Ngô Thanh Nam, Nghiên cứu tình trạng sức khỏe bệnh tật của của các cựu chiến binh có tiền sử phơi nhiễm với chất da cam/dioxin và đánh giá tác dụng của epithalamion và thymalin, Luận án tiến sỹ y học, Học viện Quân y, Hà Nội, 2010.
49. Жулева Л. Ю., Повреждения хромосомного аппарата соматических клеток человека при воздействии диоксин, Автореф. дисс. к.б.н. М.: ИОГен., 2000, стр. 19.
50. Пантелеев А. А., Особенности кожных изменений у человека и животных при воздействии 2,3,7,8-тетрахлородибензо- диоксина, автореферат дис. кандидата биологических наук: 14.00.20/Ин-т токсикологии, 25 с., Санкт-Петербург, 1996.
51. Румак В. С., Нгуен Куок Ан, Окружающая среда и здоровье человека на загрязненных диоксинами территориях провинции Куан Чи, междисциплинарный отчет по проблеме последствия химической войны США во Вьетнаме, Трoпцентр, Ханой-Москва, 2009.